هوالفتاح العلیم

                                                               

    از کودکی آموخته­ایم که حرمت قرآن نگه داریم. با دستهای پاک قرآن دستمان بگیریم و در حضورش حواسمان باشد مبادا کلامی ناراست بگوییم و فعلی زشت انجام دهیم که اگر چنین می شد هزار بار از خدا طلب بخشش کنیم که خدایا نمی خواستیم به کلامت بی احترامی کنیم

چوب و فلک و کتک و تنبیه از لوازم اولیه و حتمی هر آخوند بود که تشخیص داده بود طبع آدمی آسایش طلب و تن پرور آفریده شده که به اراده ی طبیعی اقدام به کارهای تکلیفی نمی کند و معلم هم، هر آینه ملایم و بی آزار باشد به مصادق این بیت: «استاد و معلم چو بود بی آزار، خرسک بازند کودکان در بازار) و به نظر لقمان که ترس برای طفل به منزله ی آب برای درخت است، که هیچ شاگردی بدون آن به منزلت شایسته نمی رسد و از این رو نجنبیده می جنباندندشان و کج نشده راستشان می کردند.
کنار دست آخوند همیشه چند ترکه وجود داشت، یکی کوتاه برای بچه هایی که در دسترسش بودند و یکی بلند، جهت آن ها که اجازه ی گریز به خود داده کنار می کشیدند یا مکانشان دورتر قرار گرفته بود. همچنین از تکالیف هر شاگرد مکتبی بود که چنان چه خانه اش دارای درخت انار و به  و مثل آن باشد به نوبت ترکه هایی از آن کنده برای آخوند بیاورد. به مناسبت یاد گرفتن هر یک از دروس و از بر شدن هر یک از سوره های قرآن و فرا گرفتن قرائت کلمه و آیه شریفه ای جهت سپاسگزاری پیشکش هایی مانند بره ای، کاسه کره، مرغی، خروسی و...هم مرسوم بود که خانواده ها برای آخوند می بردند.ملا حسین آقای درزی

صدای گرم و گوشنواز پدر بزرگ اولين صدايي بود كه پرده های گوشمان را نوازش می داد. پدر بزرگ لباس پوشيده، ردایی بلند بر دوش و کلاه بر سر منتظر بود نوه اش متولد شود. سپس منتظرمی ماند خانم قابله کار شستشوی نوزاد را به اتمام  برساند.  پدر بزرگ نوزاد تميز و زیبای  پيچيده در قنداق را در آغوش می گرفت و بلند می شد. تمام اهل خانه بلند می شدند پدر، عمه ها ، خاله ، دايي و ... هرکس که حاضر بود. بدین ترتیب صدای گرم و خالصانه اذان او  اولین صدایی بود که گوشمان را نوازش می داد . کلمه زیبای الله اکبر اولین كلمه اي بود که می شنیدیم و آنهم از زبان پدر بزرگ. صداي دلنشين پدر بزرگ ما را به رويا مي برد و عشق به قرآن و اهلبیت را در دلمان می کاشت. صبح ها با صدايي قرآن او  یا با صدای قرآن پدر بيدار  می شدیم  و شب با شنيدن سوره جمعه و سوره  واقعه به خواب مي رفتيم. پدر بزرگ قرآن را بسيار دلنشين مي خواند و بيشترش را از حفظ مي خواند. تلاوت قرآن او در روزهاي ماه مبارك رمضان مستمر و بی پایان بود. در روز های ماه مبارک، پس از اذان صبح تا طلوع آفتاب قرآن مي خواند. هر سه روز یا هریک هفته يكبار قرآن را ختم مي كرد. ما با قرآن و شنيدن صوت آن بزرگ مي شديم از پنج سالگي و یا حتی سنین پایین تر (بسته به ریزی و درشتی جثه داشت.) راهي مكتب خانه می شديم. آنروزها مکتب خانه در تک تک روستاهای لفور دایر بود. مکتب خانه در واقع در یکی از اتاق های یکی از ملاهای باحوصله محل دایر می شد.به کسی که مکتب خانه را اداره میکرد و شاگرد داری می نمودَ آخوند می گفتیم. خانه آخوند محل تعلیم و تربیت قرآنی  کودکان و نوجوانان  روستا بود.مرحوم ملاداشقلی در دهکلان، مرحوم ملا حسین آقا درزی و مهدیقلی ببا و قبل از ایشان مرحوم ملارحمت الله صالحی و... در نفت چال, ملا...در بورخانی, ملا ....در اسبوکلا و عالمکلا و...قبل تر از اینها  هم افرادی دیگر مکتب خانه داشتند و شاگرد داری میکردند. چنانکه گویی از سپیده دم طلوع دین اسلام این مکتب خانه ها در روستا های لفور دایر شده بود. نخستين كتابی که در زندگیمان به ما تعلق می گرفت عمه جز  بود که در مکتب خانه آن را به شاگردان قرآنی می دادند. عمه جز با جمله زیبای هوالفتاح العلیم شروع می شد. کتابی بود با طرح روی جلد بسیار ساده و الفبای عربی و حرکات حروف و سوره های کوچک جزئ سی ام  قرآن.  به کمک آن خواندن قرآن آموزش داده می شد. جمله هوالفتاح العلیم اولین جمله ای بود که ما آنرا از روی یک نوشته می خواندیم و پس از آن جمله رب یسر ولا تعسر سهل علینا یا رب العالمین و پس از آن حروف ابجد, هوز, حطی و ....که تسلسل این حروف را از همان ایام کودکی قبل از دبستان بیاد دارم.  در مکتب خانه بجز یادگیری قرآن، آموزش نماز و بعضی از احکام و حتی یاد دادن بعضی از اشعار و در جاهایی هم خواندن کتاب خزاین الاشعار  نیز رایج بود. یادم می آید به برکت آن آموزش وقتی وارد دبستان شدم و کتاب فارسی سال اول دبستان را گرفتم احساس کردم می توانم تا آخر آن را بخوانم. این موضوع برای معلم سپاه دانش من خیلی عجیب بود. برای معلم سپاه دانشی ما عجیب تر توانایی  ما در خواندن  حدیث  "طلب العلم فریضه علی کل مسلم...." حدیث نوشته بر روی یونیفورم ایشان بود.

      قبل از ورود به مكتب خانه اندکی واهمه داشتیم.چون فلك در كار بود. اما از قضا آخوند ما آنقدر مهربان بود و چهره خندان داشت که پس از ورود در همان اولین لحظه ها ديديم كه نه تنها داغ و درفشی در كار نيست بلكه هر روز جایزه ای هم می توان گرفت. بنا براين ترسمان ريخت. ياد گرفته بوديم كه دست به صفحات قرآن نزنيم لذا از نشان استفاده مي كرديم. عمه جز را قبل از پایان پنج سالگی مان به پایان می بردیم  و بلافاصله قرآن شروع  می شد. خانه كه مي آمديم قرآن را مرور مي كرديم هر جا را كه غلط مي خوانديم پدر بزرگ از بر غلط مي گرفت و ما با تعجب نگاهش مي كرديم كه چطور قرآن را حفظ كرده است. قرآن هم حداکثر طي یکسال ختم می شد. به سوره عم یتسائلون که می رسیدیم. از عمه و خاله و....هدیه دریافت می نمودیم. البته بعضی از خانواده های خوش سلیقه پلوي مفصلي درست می كردند و آخوند و بجه ها را ناهار دعوت میکردند. ياد گرفته بوديم كه قرآن كلام خداست بنابراين براي درد دل، وقت شادي، و قت غم سر وقت قرآن مي رفتيم و مي خوانديم و سبك مي شديم و البته تلاوت آن بیاد اموات و شادی روح آنها که جای خود داشت. اما پدر بزرگ ما را متعجب مي كرد وقت خواندن قرآن گاهی گريه مي كرد گاهی هم شاد مي شد و ما مي پرسديم كه چرا و اينگونه با داستانهايي قرآني آشنا شديم از آدم و حوا تا عيسي و محمد (ص). خواندن قرآن برای ما احساس غرور را بدنبال می داشت و همینطور سواد قرآنی ما برای خانواده ما یک افتخار بود. البته نداشتن سواد قرآنی هم ننگ و احساس گناه را بدنبال داشت. خلاصه قرآن همه داراييمان بود. یاد گرفتیم که هر زمان كه بخواهيم خدا با ما صحبت كند قرآن بخوانیم. تمام ذوق ما شركت در مراسم قرآن خواني بصورت مقابله بود. اگر در جمع بزرگترها و جلوي اهالي و روحاني محل بود که خیلی صفا می کردیم. بعضی از پدرانی که اندکی وسواس داشتند که نکند فرزندشان هنوز به قرآن مسلط نشده باشد هم در مکتب خانه  حاضر مي شدند و لحن و صوت ما را گوش مي كردند.

علي جان فلان سوره را مثل ملا.... مي خواند. اما بعضی وقت ها با شروع اولين كلمات از شدت اضظراب وهيجان مي زدیم زير گريه و ما مجبور بوديم خنده هايي خود را بزور فرو ببریم چون نوبت ما هم مي شد و در پايان آخوند سئوال مي كرد و جوايزي اهداء مي كرد. یادم نمی رود که يكبار کلمه ای دشواری را در قران از من پرسيد و من كامل جواب دادم آن قدر بر سر شوق آمد كه فرياد زد که جایزه ای بزرگ نزد من داری. همين جو باعث شد كه در خانه هم قبل از رفتن به مکتب قرآن را با برادر بزرگترم مقابله كنيم و در راه مکتب هم تمرين. همیشه در حسرت داشتن قرآني که متعلق به خودمان باشد مي سوختيم تا اینکه بعد از چند سالی بالاخره پدر یک جلد قرآن برای بنده از شیرگاه مغازه کتاب فروشی جاجی سلیمان (خدا رحمتش کند)برایم هدیه کرد. برعکس امروزه که بچه ها هر يك قراني نفيس دارند. خلاصه الان آن قران يادگار خانواده ام است كه اسم وتاريخ تولد هر يك از اعضای خانواده بر آن ضبط است. بعد از اين كه قرآن را ياد گرفتيم پدر بزرگ که خانه اش در حاشیه روستا بود من و برادر بزرگترم را هر شب جمعه به مهمانی خودش دعوت می کرد. تمام عشق او این بود که ما قرآن را مسلط و بدون غلط بخوانیم.قبل از شام توصيه می كرد که من  و برادرم  سوره های واقعه, جمعه, الرحمن و یس را به نیت پدر مرحومش, مادر  و...بخوانیم و همینطور می گفت که آن را با معني بخوانيم. اگرچه ترجمه ها نارسا بودند كلمه به كلمه با اين وصف خواندن ترجمه هاي جزء سي ام ديوانه ام مي كرد ولی  بیادگار از آن موقع این سوره ها را که از بس خواندم از حفظ بیاد دارم. خدايا قرآن را از ما نگير.آمین.

 

روش آموزش در مکتب خانه

تصویری از یک مکتب‌خانهٔ قدیمی:منبع وی کی پدیای فارسی

ابتدای درس شاگر مکتبخانه با این جملات بود:

(بسم الله الرحمن الرحیم- هوالفتاح العلیم- پس مبارک بُوَد چو فَرّ هُما- اول کارها به نام خدا) و سپس شناخت و مرور حروف الفبا که آخوند از روی کتاب عم جزء نشان داده و خودش خوانده آن ها باید با صدای بلند توسط چوب الف هایی [چیزی از کاغذ چندلا، شبیه فلشی نصفه که به کار نشان دادن حروف و کلمات می آمد.] در دست داشتند و روی حروف می گذاشتند تکرار بکنند.

پس از آن نوبت شناخت صداها و حرکات حروف و جَزم و مدّ و تشدید و تنوین و کلمه و جمله که باید به همین طریق روز در مکتبخانه و شب در خانه نوشته و خوانده به حافظه بسپارند.

فرا گرفتن صداها و حرکات نیز بود که نه تنها دشوارترین کلمات فارسی، بلکه جملات عربی و غیر آن را به راحتی قرائت می نمود.

 

آموزش حروف ابجد

بعد از آن نوبت به یاد دادن حروف ابجد، که لفظ عرب بود، می رسید و این نیز فوایدی داشت و هر چه جلوتر می رفت از آن بهره ی زیادتری می گرفت، از جمله شناخت و تمیز حروف و کلمات فارسی از عربی و دیگر آشنا شدن با صداهای حروف عربی و سهولتِ فرا گرفتن تجوید و ادا کردن صحیح کلمات قرآن.

 

محل مکتبخانه

محل مکتبخانه  اتاق بزرگی  یا خانه یی بود که آخوند مرد یا مُلاباجی های زن، آن را اداره
کرده به تعلیم و تربیت کودکان می پرداختند و صورت ظاهر آن عبارت بود از فرش حصیر یا نمد یا گلیمی مندرس و تشکچه ی مکتبدار و چند ترکه ی انار یا به روی زمین کنار آخوند و چوب فلکی (چوبی به قطر هشت تا ده سانت و طول یک ذرع و نیم و اسباب چوب زدن که دو نقطه ی میان آن را در سی چهل سانت فاصله سوراخ کرده طنابی در طول یک ذرع از سوراخ های آن گذرانده سرهای طناب را گره می زدند و طرز کارش به این صورت بود که مقصر را خوابانده پاهایش را در طناب آن می کردند و دو نفر که دو طرفش را داشتند آن را محکم پیچانده، پاها را در آن فشرده یک نفر مامور چوب زدن به کف پا می گردید.) کنار اتاق و برای زیر هر بچه، قطعه زیراندازهایی از پوست گوسفند یا تکه نمد و گلیم و گونی که از خانه هایشان می آوردند

 

مکنب داران نامدار لفور که شما انها را می شناسید و یا به خاطر دارید چه کسانی بودند؟

یاد داشت های ذیل این پست.

بنده ناقابل هم قرآن را در مکتب خانه مرحوم ملا حسین آقای درزی آموختم و قبل از آن که به مدرسه برم قرآن را در آن مکتب خانه ختم کردم و پس از چند سال برای یک دوره یکماهه در محضر حاج آقای بزرگی آنهم در ییلاق لاکم بهره بردم . با توجه به اینکه با استقبال گرم حاج آقای بزرگی روبروشدم ولی متاسفانه بی لیاقتی های بنده باعث شد تا بیشتر از آن ادامه ندهم و از این بابت مورد گله حاج آقا واقع شدم.(م.نفتچالی)

از اینکه مطلب را بدون کم و کاست منعکس و نظرتان را هم بند به بند نوشتید متشکرم
آنقدر هم بی انصاف نیستم و زیاده روی نکردمواقعیت هارا باید نوشت برداشت ناصواب از آن بی انصافی است من وقتی به گذشته فکر می کنم که وقتی یک مجلس می شد بجای قیل و قالهای امروزی در مجالس همه کلاه بسرها زمزمه قرآن داشتند همه را ملداش و ملا عمو ملا دای جان و میرزعمو صدا می زدند و الان سوت و کور شد متاسفم چرا در گذشته در یک مجلس دو دور بلکه چند دور جزوات ختم می شد الان به تعداد اندک آنهم بعضی ها از روی خجالت قرآن بدست می گیرند و بعد از اندکی نگاه کردنها به زمین می گذارند. هدفم این بود که آن قرآن خوانهارا این افراد پرورش دادند و باید از آنها به نیکی یاد شود.امیدوارم شما فامیل محترم هم ناراحت نشده باشید ما هم از دور دوستت داریم و هر شب نگاهی به وبلاگ لفور می زنیم تا شاید یک هم ولایتی یک مطلب جدید داشته باشد.(شنیده)